ASZKENAZYJCZYCY - od słowa Aszkenaz, którym w średniowieczu Żydzi nazywali Niemcy. Aszkenazyjczykami określa się Żydów Europy środkowej i wschodniej, których łączył wspólny język - jidysz.

BAR MICWA (z hebr. syn przykazania) - uroczystość, podczas której chłopiec, po ukończeniu trzynastu lat i jednego dnia, staje się dorosłym człowiekiem - oznacza to odpowiedzialność za swoje postępowanie, prawo do składania ślubów i przyrzeczeń, a przede wszystkim - odpowiedzialność za popełnione grzechy. Uroczystość odbywa się w synagodze - chłopiec odczytuje fragment Tory. Potem wygłasza swoje pierwsze, specjalnie na tę okazje przygotowane, publiczne przemówienie.

BAT MICWA (z hebr. córka przykazania) - od XIX w. uroczystość obchodzona w synagodze, podczas której dziewczynka, po ukończeniu dwunastu lat i jednego dnia, staje się dorosłym człowiekiem, odpowiedzialnym za swoje postępowanie.

BIMA (hebr. miejsce wyniesione, wywyższone) - podium w synagodze, przy którym odczytuje się Torę i z którego kantor prowadzi modły.

CADYK (hebr. cadik - człowiek sprawiedliwy) - w chasydyzmie cadykiem nazywano mistrza, rebego, którego uważano za nosiciela cząstki duszy Mojżesza. Był duchowym przywódcą społeczności, współwyznawcy wierzyli w jego nadprzyrodzoną moc czynienia cudów. Uważano,
że cadyk, dzięki swej mistycznej jedności z Bogiem, może pośredniczyć we wszystkich sprawach ludzkich.

CHANUKA - postbiblijne święto świateł, obchodzone na cześć zwycięskiego powstania Machabeuszy, w dniach od 25 dnia miesiąca kislew do 2 dnia miesiaca tewet (listopad-grudzień). Kiedy Machabeusze wyświęcili ołtarz świątynny (zbeszczeszczony wcześniej przez Seleucydów), chcieli zapalić świecznik (menora), lacz znaleźli tylk jeden mały pojemniczek z rytualną oliwą. Oliwa ta paliła się cudownym sposobem przez osiem dni, co umożliwiło przygotowanie nowej czystej oliwy. Na pamiątkę tego cudu w każdym domu zapala się świece przez osiem dni z rzędu na ośmioramiennej menorze. Codziennie zapala się o jedną świeczkę więcej niż dnia poprzedniego. Zapalone lampki chanukowe (tzw. chanukijot) ustawia się w oknie lub w drzwiach, by rozgłosić cud. Dzieci obdarowuje się prezentami (słodyczami i drobnymi monetami). Opowiada się zagadki, żarty, bajki i opowieści, można grać w karty. Potrawy przyrządzane są na oleju (w związku z cudowną historią z oliwą): smażone racuszki posypane cukrem (łatkes), pączki, placki kartoflane.

CHASYDYZM (od hebr. chasid - pobożny) - ruch mistyczno-religijny i społeczny, zapoczątkowany przez Izraela ben Eliezera (1700-1760) z Podola, zwanego Baal Szem Tow. Chasydyzm przeciwstawiał się judaizmowi rabinicznemu, głosił radość życia przez ekstazę religijną, taniec i śpiew. Główny nacisk kładziono na osobistą modlitwę, która miała służyć połączeniu się
z Bogiem, a przez to wypełnianiu najważniejszego zadania człowieka. Każda społeczność chasydzka skupiała się wokół osoby cadyka. Chasydzi mieli własne rytuały religijne, własne synagogi, własny ubiór (długi czarny kaftan, białe pończochy, kapelusz), ale nigdy nie oderwali się od judaizmu. Do II wojny światowej centrum chasydyzmu stanowiła wschodnia Europa: Polska
i Ukraina. Obecnie główne jego ośrodki znajdują się w Izraelu i Stanach Zjednoczonych. Współczesny chasydyzm zatracił jednak charakter religii protestu i zbliżył się do zinstytucjonalizowanej formy ortodoksji.

CHEDER (hebr. pokój, sala) - dawna szkoła religijna dla chłopców, mieszcząca się na ogół w domu nauczyciela zwanego rebe; obejmowała trzy grupy wiekowe: od 3 do 5, 6 do 7 i 8 do 13 lat. Przedmiotem nauczania w poszczególnych klasach była Tora i Talmud.

CHUPA (hebr. baldachim) - baldachim ślubny wsparty na czterech drążkach, sala weselna lub sama ceremonia ślubna.

DIASPORA (grec. rozproszenie) - termin używany na określenie wszystkich skupisk żydowskich poza krajem Izraela.

GEMARA (od hebr. gamar - kończyć) - zbiór komentarzy uzupełniających do Miszny. Jest dziełem uczonych, zwanych amoraitami, i wraz z Miszną tworzy Talmud.

HAGADA (hebr. opowieść) - opowieści interpretujące i wyjaśniające tekst biblijny, których celem jest pouczenie moralne. Dotyczy tej części literatury talmudycznej i midraszowej, która posługuje się legendą, bajką, historyczną anegdotą, maksymą.

HALACHA (hebr. droga, ścieżka) - zasady postępowania, przepisy prawne i religijne. W prawie rabinicznym określa wykładnię dla tzw. Prawa Ustnego, czyli przyjętej interpretacji Prawa Pisanego (Tory). W przeciwieństwie do hagady, odnosi się do ustaleń, które zyskały miano obowiązującej normy.

JESZIWA (hebr. posiedzenie) - wyższa szkoła talmudyczna dla nieżonatych studentów.

JIDYSZ - język, którym posługiwała się większość Żydów aszkenazyjskich do II wojny światowej. Powstał wśród Żydów w Niemczech we wczesnym średniowieczu. Jego podstawę stanowi język niemiecki z dużą częścią słownictwa aramejsko-hebrajskiego, romańskiego i słowiańskiego. Zapisywany jest alfabetem hebrajskim. Był codziennym językiem szerokich mas żydowskich w Europie środkowo-wschodniej, z własną literaturą i kulturą. W chwili wybuchu II wojny światowej posługiwało się nim około jedenastu milionów Żydów na świecie.

JOM KIPUR - "Dzień Pojednania" (Sądny Dzień, Dzień Przebaczenia, Wielki Dzień), święto upamiętniające zejście Mojżesza z góry Synaj z drugimi Tablicami Praw. Przypada dziesiątego dnia miesiąca tiszri (wrzesień-październik). Święto obejmuje (25-godzinny) post i obrzędy pokutne (m.in. kąpiel w mykwie). Do obyczaju należy ubieranie się na biało (kitel), nie wolno zakładać skórzanego obuwia. Ludzie pozdrawiają się nawzajem, by zostali zapisani w księdze niebios na dobry przyszły rok.

KABAŁA (hebr. spuścizna tradycji) - najczęściej używany termin na określenie tajemnych nauk judaizmu i mistyki żydowskiej. W szerokim sensie oznacza wszystkie kolejne ezoteryczne kierunki w judaizmie, które powstawały od końca okresu Drugiej Świątyni (I w. n.e.) i odegrały żywą rolę w symbolice, obrzędach, obyczajach i historii żydowskiego narodu.

KADISZ (aram. święty) - aramejska modlitwa odmawiana przez kantora podczas codziennych modłów, po zakończeniu każdej części obrządku, a także przez żałobników po śmierci krewnego oraz w rocznicę zgonu. Kadisz wymaga minjanu, czyli dziesięciu dorosłych mężczyzn.

KALENDARZ ŻYDOWSKI - święta żydowskie obchodzone są według kalendarza żydowskiego. Według tego kalendarza rachuba czasu zaczyna się od stworzenia świata lub, według niektórych autorytetów religijnych, od szóstego dnia stworzenia, tj. dnia, w którym został stworzony człowiek. Kalendarz żydowski jest księżycowo-słoneczny, tzn. miesiące są mierzone miarą księżycową, a rok - miarą słoneczną. (Miesiąc księżycowy to czas od nowiu do nowiu, przeciętnie trwa 29,5 dni). Nowy rok żydowski rozpoczyna się jesienią w miesiącu tiszri, który jest siódmym miesiącem w żydowskim kalendarzu.

Nazwa miesiąca - odpowiednik kalendarza żydowskiego w kalendarzu gregoriańskim

nisan marzec-kwiecień
ijar kwiecień-maj
siwan maj-czerwiec
tamuz czerwiec-lipiec
aw lipiec-serpień
elul sierpień-wrzesień
tiszri wrzesień-październik
cheszwan październik-listopad
kislew listopad-grudzień
tewet grudzień-styczeń
szwat styczeń-luty
adar alef luty-marzec
adar bet luty-marzec (miesiąc dodatkowy)

Tydzień liczy siedem dni. Zaczyna się w niedzielę, która jest pierwszym dniem tygodnia, i kończy Szabatem (dniem siódmym: zaczyna się w piątek wieczorem, kończy się w sobotę po zmierzchu), który jest dniem odpoczynku i najważniejszym świętem żydowskim.
Doba zaczyna się wieczorem, wraz z pojawieniem się pierwszej gwiazdy, i trwa do zmierzchu dnia następnego.

KASZRUT (hebr. odpowiedniość, zdatność) - żydowskie reguły odżywiania (m.in. oddzielenie potraw mięsnych od potraw mlecznych); słowem "koszerny" określa się również przydatność rzeczy, przedmiotów w sensie rytualnym, czyli takich, którymi wolno się posługiwać; termin "kaszrut" stosuje się także w odniesieniu do prawidłowości wykonywania pewnych czynności, rytuałów i ceremonii.

KETUBA (hebr. dokument) - dokument ślubny, pisany w jezyku aramejskim, który pan młody wręcza oblubienicy podczas ceremonii ślubnej.

KIDUSZ (hebr. uświęcenie) - ceremonia odmawiania modlitw i błogosławieństw nad pucharem wina z okazji rozpoczęcia Szabatu i innych świąt. W wypadku braku wina zastępują go dwa bochenki chleba.

KITEL - biała szata żałobna.

MACA (hebr. chleb nie kwaszony) - placki pieczone z mąki i wody, bez dodatku drożdży i soli, spożywane w święto Pesach.

MACEWA (hebr. pomnik, stela) - rodzaj nagrobku, pionowo ustawiona płyta kamienna, pokryta inskrypcjami, stawiana na grobach zmarłych.

MEGILA (hebr. zwój) - zwój pergaminu, zawierający tekst jednej z pięciu ksiąg hebrajskich: Pieśni nad pieśniami, Rut, Lamentacji, Koheleta i Estery. Jeśli nie jest powiedziane dokładnie, o którą księgę chodzi, termin megila oznacza Księgę Estery.

MENORA (hebr. świecznik, kandelabr) - siedmioramienna lampa oliwna używana w Świątyni, a potem w synagogach i domach modlitw.

MEZUZA (hebr. framuga drzwi, odrzwia) - zwitek pergaminu, zawierający przepisane ręcznie przez sofera dwa pierwsze akapity modlitwy Szma, umieszczone w pudełeczkach i umocowane z prawej strony drzwi domu. Zwyczaj ten powstał w celu dosłownego wypełnienia nakazu zawartego w Biblii: "wypisz je (tj. słowa Tory) na oddrzwiach twojego domu i na twoich bramach" (Pwt 6,9).

MICWA (hebr. przykazanie) - pierwotnie określano tak Boże nakazy z Biblii. W Torze zawartych jest 613 przykazań, 248 nakazów i 365 zakazów. Chłopiec zostaje zobowiązany do ich przestrzegania po ukończeniu 13 lat (bar micwa), a dziewczynka 12 lat (bat micwa). W szerszym sensie "micwa" oznacza każdy dobry uczynek.

MIDRASZ (od hebr. darasz - studiować, nauczać) - komentarz do ksiąg biblijnych, ułożony
w formie przypowieści.

MINJAN - zgromadzenie złożone z dziesięciu Żydów płci męskiej, powyżej trzynastego roku życia, niezbędne do odprawiania publicznych modłów w synagodze i niektórych ceremonii religijnych, np. odmówienia kadiszu - modlitwy za zmarłych.

MISZNA (od hebr. powtarzać, nauczać) - zbiór nauk prawnych judaizmu, przedmiot badań wielu pokoleń uczonych różnych szkół i tradycji.

MOHEL (hebr. dokonujący obrzezania) - specjalista od rytualnego obrzezania.

MYKWA (hebr. zbiornik wody) - basen z bieżącą wodą, służący do rytualnych oczyszczeń ludzi
i sprzętów. Mykwa tradycyjnie powinna umożliwiać całkowite zanurzenie ciała.

OBRZEZANIE (hebr. brit mila - przymierze obrzezania) - zabieg polegający na usunięciu chłopcu napletka w ósmym dniu po narodzeniu. Zabiegu dokonuje mohel w obecności minjanu.

PESACH - święto upamiętniające wyjście Żydów z Egiptu w XII w p.n.e. Przypada w dniach
14-21 nisan (marzec-kwiecień). Pesach jest świętem rodzinnym, celebrowanym w domu. Tego dnia nie można jeść nic zakwaszonego (chleb), nie wolno też przechowywać takich produktów w domu. Dlatego wcześniej przeszukuje się cały dom: wszystkie kąty, nawet szpary w podłodze i kieszenie ubrań. Najważniejszą częścią święta jest wieczerza spożywana pierwszego dnia (seder).
Do rytualnych potraw należą m.in.: maca, barani udziec pieczony, gorzkie zioła, jajko pieczone, posypane popiołem, surówka z tartych jabłek, migdałów, orzechów, wino.

PURIM - najweselsze z żydowskich świąt, "żydowski karnawał", obchodzony 14 i 15 dnia miesiaca Adar (luty-marzec), na pamiątkę uratowania Żydów od zagłady przez królową Esterę.
W synagodze czyta się Księgę Estery. Przy każdorazowym wymówieniu imienia Hamana, który chciał zgładzić Żydów, obecni w synagodze, na znak potępienia, robią dużo rumoru: gwiżdżą i tupią, krzyczą i wywijają kołatkami. Do tradycji święta należy przebieranie się (np. mężczyzn za kobiety) oraz wręczanie prezentów. Najbardziej charakterystyczną potrawą purimową są homentaszen, czyli "uszy Hamana" - trójkątne ciasteczka nadziewane makiem. Ze święta Purim wywodzi się tradycja "purimszpil" - sztuki purimowej, która była źródłem teatru żydowskiego.

RABIN (hebr. rabi - mój mistrz) - uczony w Piśmie, posiadający pozwolenie (simcha) na nauczanie i orzekanie w kwestiach prawa i rytuału żydowskiego; rabi to także tytuł grzecznościowy, odnoszący się do nauczycieli lub innych poważnych członków gminy; w środowisku chasydzkim odpowiednikiem było określenie "rebe" lub "reb".

SIMCHAT TORA - ceremonia związana z zakończeniem rocznego cyklu czytania Tory, obchodzona w ramach święta Sukot. W synagogach z aron ha-kodesz (szafa, gdzie trzymano zwoje Tory) wyjmowano wszystkie rodały Tory. Rodały były przystrojone w złote i srebrne korony
i bogato haftowane sukienki. Najbardziej zasłużeni w gminie brali je na ręce i obchodzili z nimi siedem razy synagogę lub znajdującą sie wewnatrz synagogi bimę. Za nimi sunął korowód śpiewających i tańczących mężczyzn.

ROSZ HA-SZANA - święto początku nowego roku, dzień Sądu Bożego, który kończy rok poprzedni. Obchodzony jest w miesiącu tiszri (wrzesień-październik). Święto to upamiętnia początek stworzenia świata. Tego dnia kapłani dmą w szofary - rogi baranie. Inny obyczaj
to taszlich (z hebr. wyrzucić) - Żydzi idą nad staw, rzekę, morze lub studnię i tam, nad wodą, wytrząsają z kieszeni wszystkie okruchy. Jest to symboliczny gest oczyszczenia się z grzechów. Charakterystyczne dania noworoczne to głowa ryby lub barana (bo w nazwie święta jest głowa
- "rosz") oraz jabłka maczane w miodzie.

SEFARDYJCZYCY - termin odnoszący się do Żydów wypędzonych z Hiszpanii (hebr. Sefarad
- Hiszpania) i Portugalii, w późniejszych czasach osiedlających się w Holandii, na południu Europy oraz na Bliskim Wschodzie. W życiu codziennym Seferdyjczycy posługiwali się głównie językiem ladino. Różnią się od Aszkenazyjczyków także nieco odmiennym rytuałem. Ich gminy znajdują się obecnie w Izraelu i Ameryce Południowej.

SEDER (hebr. porządek) - rytualny posiłek spożywany w domu podczas pierwszego wieczoru święta Pesach.

SOFER (hebr. pisarz) - przepisywacz Tory, wypisujący też mezuzy, tefiliny i ketuby.

SUKKA (hebr. przybytek) - kuczka, szałas budowany w święto Sukot. Spożywa się w nim posiłki podczas trwania święta.

SUKOT - święto plonów, święto wypoczynku ziemi i ludzi, zwane Świętem Szałasów, Świętem Kuczek, obchodzone od 15 do 21 miesiąca tiszri (wrzesień-październik). Sukot upamiętnia czterdziestoletnią wędrówkę Żydów przez pustynię - dlatego w te dni mieszka się pod niebem,
w szałasach. Ustawia się je na podwórkach, balkonach, dachach. Należy w nich przez siedem dni spożyć chociażby jeden posiłek dziennie, zwykle potrawy faszerowane (pierogi z mięsem, kapusta
z rodzynkami, na deser orzechy, pomarańcze, kompoty z suszu, miód). Czyta się Księgę Powtórzonego Prawa. Najważniejszy obrzęd to "branie lulaw" (bukiet złożony z jednej gałązki palmy, dwóch gałazek wierzby, trzech mirtu i owocu przypominającego cytrynę, po hebrajsku zwanego etrog). W trakcie ceremonii w synagodze macha się bukietem na cztery strony świata oraz w górę i w dół, potwierdzając tym symbolicznie wszechobecnosć Boga. Pod koniec święta odbywa się "młócenie" wierzbowymi rózgami wokół synagogi - symbolizuje to oczyszczanie się z grzechów. Pod koniec Sukot szałasy rozbiera się, a z tego, co zostało, pali się ogniska.

SZABAT - najważniejsze żydowskie święto, na cześć Boga Stworzyciela, który tego dnia odpoczął. Jest to dzień pełen harmonii i radości, wewnętrznego uspokojenia i pokoju. Szabat jest nazywany Królową i Oblubienicą. W przykazaniu o Szabacie jest powiedziane, że należy zaniechać wszelkiej pracy (działania, które powoduje zmiany w otoczeniu, często utożsamianego z władzą człowieka nad przyrodą, np. rozpalanie ognia, uprawianie handlu, podróżowanie, przenoszenie ciężarów). W piątek po zachodzie słońca przygotowuje się uroczystą kolację: na stole nakrytym najlepszym obrusem stawia się dwie świece (zapala je kobieta), wino, dwie chałki lub dwa chleby przykryte ozdobną serwetą. Śpiewa się pieśń o aniołach. Ojciec rodziny błogosławi wino i chleb, potem następuje wieczerza, a podczas niej pieśni, rozmowa, czytanie fragmentów Talmudu i Tory. Najbardziej charakterystyczna potrawa szabatowa, podawana w sobotę, to czulent (mięso, ziemniaki, pęczak, fasola, cebula). Święto kończono o zmroku w sobotę. Podczas uroczystości pożegnania szabatu (tzw. hawdala) odmawiano błogosławieństwa nad światłem (dwie cienkie splecione świece), winem i wonnymi ziołami (np. goździki).

SZALOM ALEJCHEM (hebr. pokój wam) - tradycyjne pozdrowienie, zazwyczaj skracane do słowa "szalom". Także początkowe słowa hymnu odmawianego po powrocie z synagogi w piątek wieczorem.

SZAWUOT - "zielone świątki", obchodzone szóstego dnia miesiąca siwan (maj-czerwiec), na pamiątkę dnia, w którym Mojżesz otrzymał Torę na górze Synaj. W noc poprzedzającą święto Żydzi studiują Torę i Talmud. Następnego dnia synagogi i mieszkania przystraja się zielenią, m.in. tatarakiem (na pamiątkę zieleni i kwiatów, jakimi pokryła się pustynna góra Synaj w momencie objawienia). Na oknach nakleja się wycinanki z motywami biblijnymi, znakami Zodiaku lub wizerunkami zwierząt. W synagodze odczytuje się Dziesięcioro Przykazań i Księgę Rut. W to święto jada się głównie potrawy mleczne: naleśniki, serniki, budynie.

SZOFAR (hebr. róg) - starodawny instrument dęty, który w Rosz ha-Szana (święto nowego roku) budzi ludzi z drzemki duchowej i wzywa do pokuty. Szofar najczęściej wykonany jest z baraniego rogu na pamiątkę barana złożonego w ofierze zamiast Izaaka.

SZTETŁ (jid. małe miasteczko) - mała prowincjonalna gmina żydowska w przedwojennej wschodniej Europie.

ŚLUB - małżeństwo jest uznawane w judaizmie za stan jak najbardziej wskazany (obowiązkiem religijnego Żyda jest ożenić się i mieć dzieci; dotyczy to również rabinów).
Sam obrzęd ślubu nie ma charakteru ani ściśle urzędowego, ani religijnego. Aby był prawomocny, musi odbywać się publicznie, powinno się też sporządzić dokument zwany ketubą. W dniu ślubu młodych obowiązuje post. Ceremonia odbywa się za dnia, często na dziedzińcu przy synagodze, pod chupą. Swat w towarzystwie krewnych uroczyście wprowadza pana młodego pod chupę. Drugi orszak z muzyką i śpiewem prowadzi pannę młodą. Wraz z matką i teściową siedmiokrotnie obchodzi ona chupę, nim stanie obok narzeczonego. Następnie rabin odmawia błogosławieństwo nad winem. Narzeczeni upijają z kielicha po łyku. Pan młody wkłada pierścionek na palec narzeczonej. Potem odczytuje się ketubę i odmawia błogosławieństwa. Na zakończenie młodzi wypijają wspólny kielich wina, po czym tłuką kielich (gest ten ma przypominać zburzenie Świątyni Jerozolimskiej). Młodych obrzuca się ziarnami pszenicy, orzechami lub ryżem. Podczas wesela pan młody wygłasza krótki wykład talmudyczny, a potem odbywają się tańce. Wśród chasydów mężczyźni i kobiety tańczą osobno.

ŚMIERĆ I POGRZEB - zgodnie z tradycją Żydzi grzebani są w poświęconej ziemi, na cmentarzu (tzw. kirkucie). Przed pochówkiem członkowie bractwa pogrzebowego myją ciało, namaszczają je
i przyodziewają w całun (kitel). W trumnie (wykonanej z nie heblowanych desek, bez gwoździ) lub grobie umieszcza się trochę ziemi z Ziemi Świętej. Pogrzeb powinien się odbyć jak najszybciej
po śmierci, jeśli to możliwe, tego samego dnia. Zmarłego na cmentarz odprowadza kondukt pogrzebowy (w tym zawodowe płaczki). Po zasypaniu grobu syn zmarłego (krewny lub przyjaciel) w obecności minjanu odmawia modlitwę kadisz. Zwyczajowo przy okazji odwiedzin na cmentarzu kładzie się na grobie kamyk w nawiązaniu do czasów, gdy grób trzeba było oznaczać stosem kamieni. Odwiedzajacy kładą też na grób kwitłech - kartki zawierąjace prośby do Boga.

TALIT (hebr. płaszcz), TAŁES (jid.) - prostokątny szal modlitewny z frędzlami (hebr. cicit)
w czterech rogach, nakładany przez mężczyzn podczas modlitwy. Zwykle biały, wykonany z wełny, bawełny lub jedwabiu. Obyczaj noszenia tałesu pochodzi z nakazu biblijnego: "niech sobie zrobią frędzle na skrajach swoich szat (...) gdy na nie spojrzycie, przypomnicie sobie wszystkie przykazania Pana, aby je wypełnić" (Lb 15, 38-39).

TALMUD - zbiór objaśnień i komentarzy do Tory. Tworzono go przez ponad tysiąc lat: od VI w. p.n.e do VI w. n.e. Talmud obejmuje halachę - przepisy prawne i religijne, oraz hagadę - interpretacje i objaśnienia tekstu biblijnego w formie przypowieści. Talmud został spisany w jezyku hebrajskim i aramejskim. Składa się z dwóch części: Miszny i Gemary.

TEFILIN (aram. ozdoby) - filakterie, czyli dwa czarne skórzane pudełeczka zawierające cztery przepisane przez sofera ustępy biblijne (Wj 13, 1-10; 11, 16; Pwt 6, 4-9; 11, 13-21), które rzemieniami przywiązuje się do lewego przedramienia i do górnej części czoła. Tefilin noszą dorośli mężczyźni podczas porannych modlitw w dni powszednie.

TORA - księga powszechnie znana pod nazwą Biblia. Według żydowskiej tradycji jest księgą objawioną, jest znakiem przymierza Boga z Izraelem. Tora jest znana jako Piecioksiąg, gdyż składa się z pięciu ksiag napisanych w języku hebrajskim: Sefer Bereszit (Księga Rodzaju); Sefer Szemot (Księga Wyjścia); Sefer Wajikra (Księga Kapłańska); Sefer Bamidbar (Księga Liczb); Sefer Dewarim (Księga Powtórzonego Prawa).

Słownik opracowano na podstawie:

Ninel Kameraz-Kos: Święta i obyczaje żydowskie. Wyd. Cyklady, Warszawa 2000.
Alan Unterman: Encyklopedia tradycji i legend żydowskich. Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 2000.